Ondergewicht

Criteria voor verwijzing naar de kinderarts in geval van ondergewicht staan in onderstaande tabel.

In dit document worden de volgende definities gehanteerd:

Bij een gewicht dat lager is dan gebruikelijk voor kinderen van de betreffende lichaamslengte of leeftijd wordt gesproken van ondergewicht. In de kindergeneeskunde gebruikt men de standaarddeviatiescores voor lengte en gewicht, met –2 als afkappunt.

Voor het vaststellen van ondervoeding worden ook de SD-scores voor lengte en gewicht gebruikt, met –2 als afkappunt om ondervoeding te definiëren en zijn dus dezelfde als die gebruikt worden bij het vaststellen van ondergewicht. Een SD-score onder –2 is op zichzelf niet bewijzend voor acute of chronische ondervoeding maar moet altijd worden beoordeeld in de context van de patiënt. Daarnaast wordt gekeken naar de afbuiging van de SD-score in een bepaald tijdsverloop. Voor het vaststellen van een afbuigende gewichtscurve wordt voor alle leeftijden het criterium aangehouden dat de SD-score meer dan 1 SD is afgenomen. Bij de evaluatie van een kind dat wordt verdacht van chronische ondervoeding moet ook de streeflengte, gebaseerd op ouderlengte en etniciteit, betrokken worden.

In de kindergeneeskunde gebruikt men de standaarddeviatiescores voor lengte en gewicht, met –2 als afkappunt. De standaarddeviatie (SD) beschrijft de mate van spreiding rond het gemiddelde. Bij een normale verdeling heeft per definitie 2,3% van de kinderen een gewicht of lengte lager dan –2 SD. De prevalentie van acute ondervoeding van kinderen die worden opgenomen in Nederlandse ziekenhuizen is ongeveer 6% en is de laatste jaren iets gedaald.

De verschillende diagnoses kunnen onderverdeeld worden in aandoeningen met onvoldoende voedingsinname, aandoeningen met een verhoogd verlies van voedingsstoffen en aandoeningen met een verhoogde voedingsbehoefte en staan verder uitgesplitst in onderstaande tabel.

Alarmsymptomen dienen herkend te worden bij de anamnese en bij het lichamelijk onderzoek.

Bij de anamnese zijn signalen die leiden tot onvoldoende voedselinname (slik- en eetstoornissen, obstipatie, voedselweigering), verhoogd verlies van voedingsstoffen (braken, malabsorptie) en toegenomen energiebehoefte (onderliggende ziekte).

Bij het lichamelijk onderzoek geldt voor de klinische blik: ingevallen gelaat, verlies van subcutaan vet, verlies van spiermassa; en voor het algemeen onderzoek: afwijkingen bij “top tot teen” onderzoek en bij neurologisch onderzoek.

Bij kinderen met ondergewicht moet een schatting worden gemaakt van de duur van de voedingsproblemen. Als bij ondergewicht of een afbuigende gewichtscurve de voedingsinname niet adequaat lijkt, kunnen in eerste instantie – na inschatting van de voedingstoestand en als er geen alarmsymptomen zijn – algemene voedingsadviezen gegeven worden (zo nodig in overleg met een diëtist) om te zien of het eetpatroon genormaliseerd kan worden. Het kind zal dan, afhankelijk van de leeftijd, op korte termijn (binnen 1 - 4 weken) teruggezien moeten worden om het gewichtsbeloop te vervolgen en het eventueel alsnog door te kunnen verwijzen naar de kinderarts.

Of voedingsinterventie nodig is, wordt bepaald door de verwachte ernst en duur van de periode van ondergewicht en het onvermogen om de tekorten op normale wijze te compenseren. Voor een adequaat individueel voedingsadvies is informatie nodig over de onderliggende aandoening, de voedingstoestand, de voedingsbehoefte en de actuele voedingsinname.

Aandachtspunten van complicaties bij lichamelijk onderzoek bij ernstig ondergewicht staan in onderstaande tabel.

Verantwoordelijke samenvatting
Deze samenvatting is geschreven door Dr. K.F.M. Joosten.

Versieinfo samenvatting
De samenvatting is geschreven op 23 april 2019.

De overdracht van de voedingszorg van het ziekenhuis naar de 1e, 2e of 3e lijn moet op een gestructureerde manier plaatsvinden, waarbij vermelding van de actuele voedingstoestand en het voedingsadvies vaste onderdelen zijn.

Deze samenvatting  is bedoeld voor: 
Professionals werkzaam in de kindergeneeskunde, de jeugdgezondheidszorg (JGZ) en de huisartsengeneeskunde.

En gaat over: Herkenning van het kind met ondergewicht en doorverwijscriteria naar de kinderarts.

Goede voeding is nodig voor adequate groei en ontwikkeling. Het is van belang om kinderen met ondergewicht en ondervoeding vroegtijdig te herkennen en vast te stellen of een onderliggende somatische of niet-somatische ziekte een rol speelt, en of er sprake is van acute of chronische ondervoeding. Om te beoordelen of er sprake is van ondervoeding bij ondergewicht moet aanvullend onderzoek plaatsvinden om de voedingstoestand verder in kaart te brengen. Bij de evaluatie van een kind dat wordt verdacht van chronische ondervoeding moet ook de streeflengte, gebaseerd op ouderlengte en etniciteit, betrokken worden. Vroegtijdige herkenning en behandeling zijn noodzakelijk in het belang van de gevolgen die dit anders kan hebben op de groei en ontwikkeling van het kind.